ทุกปลายปี หรือทุกไตรมาส คำว่า ประเมินผลงาน มักจะทำให้ทั้งหัวหน้าและพนักงานรู้สึกเครียดไม่ต่างกัน ฝั่งหัวหน้ากังวลว่าจะให้คะแนนอย่างไรให้ยุติธรรม ส่วนฝั่งพนักงานก็กลัวว่าจะถูกมองไม่เห็นความพยายามของตัวเอง แต่การประเมินผลงานไม่จำเป็นต้องเป็นพิธีกรรมชวนอึดอัดอีกต่อไป ถ้าองค์กรมีระบบและทัศนคติที่ถูกต้อง การประเมินก็สามารถกลายเป็นเครื่องมือที่ช่วยสร้างแรงบันดาลใจ และยกระดับมาตรฐานทีมได้จริง

ประเมินผลงานอย่างไรให้มีมาตรฐาน

1. เริ่มจากเป้าหมายที่ชัดไม่ใช่แค่ความรู้สึก

หัวใจของความแฟร์ คือ เป้าหมายที่ทุกคนเข้าใจตรงกัน หลายครั้งความไม่พอใจของพนักงานไม่ได้เกิดจากผลประเมิน แต่เกิดจากไม่รู้ว่าถูกวัดจากอะไรตั้งแต่แรก ดังนั้นก่อนเริ่มรอบการประเมิน ควรตั้งเป้าหมาย (Goal Setting) ที่ชัดเจน วัดผลได้ และมีการตกลงร่วมกันระหว่างหัวหน้าและพนักงาน เช่น

• จากทำยอดขายให้ได้มากที่สุด → เป็นทำยอดขายเพิ่มขึ้น 15% ภายใน Q3
• จากช่วยทีมให้ทำงานราบรื่น → เป็นดูแลโครงการให้ส่งมอบตามกำหนดครบ 100%

เมื่อเป้าหมายชัดตั้งแต่ต้น ผลลัพธ์ที่ออกมาจะไม่กลายเป็นเรื่องของความรู้สึก แต่เป็นหลักฐานเชิงผลงานที่ทุกฝ่ายยอมรับได้

2. ประเมินทั้งผลงานและพฤติกรรม

องค์กรยุคใหม่ไม่ได้มองแค่ What you do (คุณทำอะไรได้บ้าง) แต่ยังดู How you do it (คุณทำอย่างไร) ด้วย เพราะบางคนอาจทำผลงานได้ยอดเยี่ยม แต่ถ้าทำงานแบบไม่ร่วมมือกับใครเลย ก็อาจสร้างปัญหาในระยะยาวได้ ดังนั้นการประเมินที่ดีควรรวมทั้งสองด้าน เช่น

• ด้านผลลัพธ์ (Result) : ยอดขาย คุณภาพงาน ความตรงเวลา
• ด้านพฤติกรรม (Behavior) : การสื่อสาร การทำงานเป็นทีม ความรับผิดชอบ

เมื่อตัวชี้วัดสองส่วนนี้ชัดเจน จะช่วยให้พนักงานเข้าใจว่าองค์กรให้คุณค่ากับทั้งผลงานและทัศนคติ ไม่ใช่แค่ตัวเลขบนกระดาษ

3. ใช้ข้อมูลและหลักฐานจริงเป็นตัวตั้ง

หนึ่งในสิ่งที่ทำให้พนักงานรู้สึกว่าการประเมินไม่แฟร์ คือการให้คะแนนโดยอิงจากความทรงจำหรือความรู้สึกส่วนตัวของหัวหน้า เพื่อลดช่องว่างนี้ องค์กรควรมีระบบบันทึกผลงานรายเดือน หรือ Feedback ระหว่างรอบการประเมิน เช่น

• บันทึกโครงการที่ทำเสร็จพร้อมผลลัพธ์
• เก็บ Feedback จากลูกค้าหรือเพื่อนร่วมทีม
• ใช้ระบบ HR Tech หรือ Performance Tracking ที่บันทึกข้อมูลอัตโนมัติ

เมื่อถึงเวลาประเมิน ข้อมูลเหล่านี้จะช่วยเป็นหลักฐานกลางที่อ้างอิงได้จริง และสร้างความเชื่อมั่นให้ทั้งสองฝ่าย

4. สื่อสารผลประเมินอย่างมีศิลปะ

การให้ Feedback คือศิลปะอย่างหนึ่งที่หัวหน้าต้องเรียนรู้ เพราะแม้ผลประเมินจะเป็นธรรมแค่ไหน ถ้าสื่อสารไม่ดี ก็อาจทำให้พนักงานรู้สึกเสียกำลังใจได้

เทคนิคง่าย ๆ ที่ใช้ได้ผลคือ SBI Model

• S (Situation) – ระบุสถานการณ์ เช่น ในโปรเจกต์ ABC เมื่อเดือนสิงหาคม…
• B (Behavior) – บอกพฤติกรรมที่สังเกตเห็น คุณนำเสนอได้ชัดเจนและมีข้อมูลแน่น
• I (Impact) – ชี้ให้เห็นผลลัพธ์ ทำให้ทีมตัดสินใจได้เร็วขึ้นมาก

การพูดแบบนี้ทำให้พนักงานเห็นภาพชัด ไม่รู้สึกถูกตัดสิน และเข้าใจว่าทำไมถึงได้ผลประเมินเช่นนั้น

5. อย่ารอถึงสิ้นปีถึงจะพูดคุย

หลายองค์กรยังคงใช้ระบบประเมินปีละครั้ง ซึ่งมักกลายเป็นสรุปความทรงจำ มากกว่าการพัฒนา ทางออกคือจัดให้มี Check-in ระหว่างปี เช่น ทุก 3 เดือน หรือแม้แต่ทุกเดือน

การพูดคุยสั้น ๆ เป็นระยะ จะช่วยให้พนักงานรู้ว่าตัวเองอยู่จุดไหน ควรปรับอะไร และไม่รู้สึกว่าถูกตัดสินทีเดียวจบ ตอนสิ้นปี ที่สำคัญ หัวหน้าก็สามารถปรับเป้าหมายหรือให้คำแนะนำได้ทันท่วงที

6. เชื่อมการประเมินเข้ากับการพัฒนา

การประเมินที่แฟร์ไม่ใช่แค่บอกว่าใครดีหรือไม่ดี แต่คือการชี้ทางให้เติบโต และหลังจากให้คะแนนแล้ว องค์กรควรมีการวางแผนพัฒนาร่วมกัน เช่น

• จัด Training ตามจุดที่ควรเสริม
• สร้าง Career Path ที่ชัดเจน
• หรือเปิดโอกาสให้พนักงานได้ทดลองบทบาทใหม่ในโปรเจกต์อื่น

เมื่อพนักงานเห็นว่าผลประเมินนำไปสู่โอกาสจริง เขาจะรู้สึกว่าระบบนี้มีคุณค่าและอยากพัฒนาต่อ

7. ใช้เทคโนโลยีช่วยยกระดับมาตรฐาน

ทุกวันนี้ระบบ HR Tech เข้ามามีบทบาทสำคัญมาก เช่น ระบบประเมินแบบ 360 องศา หรือ Performance Management Platform เครื่องมือเหล่านี้ช่วยให้การให้คะแนนโปร่งใส มีข้อมูลสนับสนุน และลดอคติของมนุษย์ลงได้

องค์กรไม่จำเป็นต้องเริ่มจากระบบใหญ่ทันที อาจเริ่มจากการใช้ Dashboard บันทึกผลงานรายบุคคล หรือแบบฟอร์มออนไลน์ที่เก็บ Feedback จากหลายฝ่าย สิ่งสำคัญคือความสม่ำเสมอ และมาตรฐานเดียวกันทั้งองค์กร

การประเมินที่ดี คือการสื่อสารที่ชัดและเคารพซึ่งกันและกัน

ท้ายที่สุดความแฟร์ในการประเมินไม่ได้เกิดจากระบบเพียงอย่างเดียว แต่เกิดจากทัศนคติของหัวหน้า ที่มองการประเมินไม่ใช่การตัดสิน แต่เป็นบทสนทนาเพื่อการเติบโต

เมื่อองค์กรให้ความสำคัญกับเป้าหมายที่ชัด กระบวนการที่โปร่งใส และการสื่อสารที่สร้างสรรค์ ผลลัพธ์ที่ได้ไม่ใช่แค่คะแนนในระบบ แต่คือความไว้วางใจ และแรงจูงใจที่จะพาองค์กรไปข้างหน้าด้วยกัน

อยากให้การประเมินในองค์กรของคุณแฟร์ โปร่งใส และได้ใจพนักงาน…People Plus ช่วยวางระบบประเมินผลงานที่ออกแบบได้ตามโครงสร้างงานจริง เชื่อมโยงข้อมูล HR ทั้งระบบ เพื่อให้องค์กรเติบโตอย่างยั่งยืน